حادثه آتش سوزی پلاسکو در ۳۰ دی ۱۳۹۵، یکی از تلخترین سوانح شهری در تاریخ معاصر ایران بود. این رویداد با فروریختن کامل ساختمانی که روزی نماد مدرنیته تهران به شمار میرفت، به زخمی عمیق بر حافظه جمعی ایرانیان تبدیل شد. فاجعه پلاسکو فراتر از یک آتشسوزی، نمادی از چالشهای مدیریت بحران و فرسودگی زیرساختها بود که ضعفهای جدی ایمنی را آشکار ساخت.
این مقاله در پی ارائه روایتی کامل از این واقعه است تا با بررسی علت آتش سوزی پلاسکو و واکاوی دلیل اصلی فروریختن آن، درسهای فراموششده این تراژدی را بازخوانی کند. آتش سوزی پلاسکو هشداری جدی بود که ضرورت بازنگری در فرهنگ ایمنی و مسئولیتپذیری را بیش از هر زمان دیگری نمایان ساخت.
ساختمان پلاسکو؛ از نماد مدرنیته تا قربانی بیتوجهی
ساختمان پلاسکو، که عملیات ساخت آن در سال ۱۳۳۹ آغاز و در ۱۳۴۱ به پایان رسید، تنها یک برج تجاری نبود؛ بلکه نمادی از ورود ایران به دوران توسعه شهری مدرن بود. این بنای ۱۷ طبقه با اسکلت فلزی، به عنوان یکی از اولین و بلندترین ساختمانهای مدرن پایتخت، به سرعت به قلب تپنده صنعت پوشاک کشور تبدیل شد. با حدود ۵۶۰ واحد فعال تجاری و تولیدی، پلاسکو برای هزاران نفر اشتغال ایجاد کرده بود و بخشی جداییناپذیر از هویت اقتصادی و خاطره شهری تهران محسوب میشد.
اما در پس این چهره مدرن و پررونق، یک فرسودگی تدریجی و خطرناک در جریان بود. با گذشت زمان و عدم انجام بهروزرسانیهای اساسی، این ساختمان دچار مشکلات ایمنی متعددی شد. سازمان آتشنشانی و نهادهای مسئول بارها و به کرات در مورد وضعیت ناایمن ساختمان، انبار غیراصولی کالاها و نبود تجهیزات اطفاء حریق مدرن، اخطارهای رسمی صادر کرده بودند. متاسفانه، این هشدارها که از یک مشکل سیستمی در نظارت و اجرای مقررات ایمنی حکایت داشت، نادیده گرفته شد و پلاسکو، نماد دیروز، به قربانی بیتوجهی و یک “حادثه منتظره” تبدیل گشت.

شرح واقعه؛ گاهشمار روز آتش سوزی پلاسکو (۳۰ دی ۱۳۹۵)
تاریخ آتش سوزی پلاسکو تهران، پنجشنبه ۳۰ دی ماه ۱۳۹۵، به عنوان یکی از سیاهترین روزها در تاریخ حوادث شهری ایران ثبت شد. زمان آتش سوزی پلاسکو و سرآغاز این تراژدی ملی، حوالی ساعت ۷:۵۹ صبح با ثبت اولین تماس با سامانه آتشنشانی تهران کلید خورد. شعلهها از طبقات بالایی ساختمان (طبقه دهم یا هشتم به بالا) زبانه میکشیدند و به سرعت در حال گسترش بودند.
با اعلام وقوع حریق، نیروهای آتشنشانی بیدرنگ به محل حادثه آتش سوزی پلاسکو اعزام شدند. عملیات اطفاء با چالشهای بزرگی روبرو بود؛ حجم عظیم مواد قابل اشتعال مانند پارچه و پوشاک، سختی دسترسی به کانون حریق و ازدحام جمعیت، کار را دشوار کرده بود. با وجود تلاشها برای مهار، آتش با شدت بیشتری بازگشت و ساختمان را در کام خود فرو برد.
نقطه اوج این فاجعه در روز آتش سوزی پلاسکو، حوالی ساعت ۱۱:۳۰ صبح رقم خورد. پس از حدود سه ساعت و نیم سوختن بیوقفه، ساختمان پلاسکو به طور کامل و عمودی بر خود فروریخت. این اتفاق در حالی رخ داد که تعداد زیادی از آتشنشانان فداکار در داخل و محوطه ساختمان مشغول عملیات بودند و زیر آوار عظیم مدفون شدند.

لحظه آتش سوزی پلاسکو و فروریختن آن، که توسط رسانهها و شهروندان از طریق فیلم آتش سوزی پلاسکو و تصاویر متعدد ثبت شد، یکی از تکاندهندهترین صحنههایی بود که در حافظه جمعی ایرانیان حک گردید.
قربانیان آتش سوزی پلاسکو؛ جانهای پرکشیده در دل آتش و آوار
فاجعه پلاسکو علاوه بر خسارات مادی، ضایعه انسانی جبرانناپذیری را بر جای گذاشت که عمیقترین زخم این حادثه است. تعداد کشته های آتش سوزی پلاسکو در مجموع ۲۲ نفر اعلام شد؛ ۱۶ آتشنشان فداکار و ۶ نفر از شهروندان عادی که در لحظه آتش سوزی پلاسکو و فروریختن آن، در ساختمان حضور داشتند و جان خود را از دست دادند. این حادثه همچنین حدود ۲۳۵ مصدوم بر جای گذاشت که حدود ۵۵ نفر از آنها در بیمارستان بستری شدند.
روایت فداکاری آتشنشانان در حادثه آتش سوزی پلاسکو، یکی از برجستهترین و غمانگیزترین بخشهای این تراژدی است. این قهرمانان با علم به خطرات عظیم، برای نجات جان شهروندان دل به آتش زدند و در نهایت در زیر آوار سنگین ساختمان مدفون شدند. به پاس این جانفشانی بزرگ، آتشنشانان جانباخته در این حادثه، با موافقت رهبر معظم انقلاب، “شهید خدمت” نام گرفتند.
بررسیهای پس از کشف پیکرها نشان داد که علت مرگ اکثر این عزیزان، ایست قلبی ناشی از شوک حرارتی شدید بوده است. شهادت ۱۶ آتشنشان در آتش سوزی پلاسکو به نمادی ماندگار از ایثار و از خودگذشتگی این قشر فداکار در جامعه ایران تبدیل شد و بار دیگر اهمیت توجه به ایمنی و تجهیز نیروهای امدادی را به تلخی یادآور شد.
پیامدها و درسهای آموخته؛ نگاهی به ایرانِ پس از پلاسکو
حادثه آتش سوزی پلاسکو پیامدهای گسترده و چندوجهی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و فنی به همراه داشت و درسهای بزرگی برای صنعت ساختمان کشور به یادگار گذاشت. خسارات اقتصادی این فاجعه تمامعیار بود؛ با نابودی کامل حدود ۵۶۰ واحد تجاری و تولیدی، نزدیک به ۳۰۰۰ نفر شغل خود را از دست دادند و ضربه سنگینی به صنعت پوشاک کشور وارد شد. برآوردها خسارت کلی را حدود ۱۵۰۰ میلیارد تومان تخمین زدند، در حالی که متاسفانه تنها حدود ۲۵ درصد از واحدهای تجاری تحت پوشش بیمه آتشسوزی بودند.
از منظر اجتماعی، این حادثه موجی از همبستگی ملی را برانگیخت و به شکلگیری یک مطالبه عمومی برای افزایش ایمنی ساختمانها منجر شد. پس از آتش سوزی پلاسکو، بازنگری در قوانین و مقررات ملی ساختمان، به ویژه مباحث مربوط به محافظت در برابر آتش، در دستور کار قرار گرفت. این فاجعه به همه ما آموخت که دلیل آتش سوزی پلاسکو و حوادث مشابه، تنها یک جرقه نیست، بلکه نتیجه نادیده گرفتن سالها هشدار و بیتوجهی به اصول پیشگیری است.
مهمترین درس این رویداد تلخ برای فعالان صنعت ساختمان، درک اهمیت حیاتی “ایمنی غیرعامل” (Passive Fire Protection) و استفاده از مصالح ساختمانی استاندارد است. فروریختن سریع برج نشان داد که چگونه نبود پوشش ضد حریق بر روی سازه فلزی و فقدان جداکنندههای مقاوم در برابر آتش میان طبقات، میتواند به گسترش سریع شعلهها و فروریختن کامل سازه منجر شود. در چنین شرایطی، محصولاتی مانند درب های ضد حریق نقشی کلیدی ایفا میکنند. این دربها با ایجاد مانعی در برابر عبور آتش و دود، به محصور کردن حریق در یک منطقه، ایجاد مسیرهای خروج امن برای ساکنین و فراهم کردن زمان طلایی برای عملیات نیروهای امدادی کمک شایانی میکنند. آتش سوزی پلاسکو به تلخی ثابت کرد که سرمایهگذاری برای ایمنی، نه یک هزینه، بلکه یک ضرورت انکارناپذیر برای حفظ جان و سرمایه است.

نتیجهگیری؛ پلاسکو، هشداری که نباید فراموش شود
فاجعه پلاسکو، با تمام ابعاد تراژیک و خسارات جبرانناپذیرش، به مثابه یک هشدار بزرگ در تاریخ ایمنی شهری ایران باقی خواهد ماند. این رویداد تلخ حاصل انباشت سالها بیتوجهی به اصول ایمنی، فرسودگی ساختمان و نادیده گرفتن اخطارهای مکرر بود. شهادت ۱۶ آتشنشان قهرمان، جامعه ایران را در اندوه فرو برد و ضرورت گرامیداشت یاد آنان را از طریق اقدامات عملی برای ارتقای سطح ایمنی، بیش از پیش آشکار ساخت.
شعار گزارش ملی بررسی این حادثه، «پلاسکو را فراموش نکنیم» ، باید همواره نصبالعین مسئولان و تمام شهروندان قرار گیرد. درس اصلی این فاجعه، لزوم تغییر نگرش از مدیریت واکنشی پس از بحران، به سمت یک رویکرد جامع و پیشگیرانه در مدیریت ریسک حوادث است. این مهم نیازمند برنامهریزی دقیق، نظارت بدون اغماض بر اجرای قوانین، و همچنین مسئولیتپذیری و شفافیت در تمامی سطوح، از مالکان ساختمانها تا نهادهای نظارتی است. این حادثه نباید صرفاً یک خاطره تلخ باقی بماند، بلکه باید به نقطه آغازی برای تحولات بنیادین در فرهنگ ایمنی کشور تبدیل گردد.

سوالات متداول درباره حادثه آتش سوزی پلاسکو
۱. تاریخ آتش سوزی پلاسکو تهران دقیقا چه روزی بود؟
تاریخ آتش سوزی پلاسکو تهران، روز پنجشنبه ۳۰ دی ماه سال ۱۳۹۵ بود.
۲. علت اصلی آتش سوزی پلاسکو چه بود؟
علت اصلی آتش سوزی پلاسکو و شروع آن، طبق گزارشهای رسمی، اتصال برق و احتمالاً نشت همزمان گاز از یک کپسول در طبقه دهم بود. اما دلیل اصلی تبدیل آن به یک فاجعه، انباشت مواد قابل اشتعال و ضعفهای متعدد ایمنی در ساختمان بود.
۳. چرا ساختمان پلاسکو با وجود اسکلت فلزی به طور کامل فروریخت؟
ساختمان پلاسکو به این دلیل فروریخت که سازه فلزی آن فاقد پوشش ضد حریق مناسب بود. این نقص فنی باعث شد مقاومت ستونها و تیرهای فولادی در برابر حرارت شدید به سرعت کاهش یابد و کل سازه فرو بریزد.
۴. تعداد کشته های آتش سوزی پلاسکو چند نفر بود؟
تعداد کشته های آتش سوزی پلاسکو در مجموع ۲۲ نفر اعلام شد. از این میان، ۱۶ نفر از آتشنشانان فداکار و ۶ نفر از شهروندان عادی بودند.
۵. زمان آتش سوزی پلاسکو از شروع تا فروریختن چقدر طول کشید؟
زمان آتش سوزی پلاسکو از اولین تماس با آتشنشانی در حدود ساعت ۷:۵۹ صبح تا لحظه فروریختن کامل در ساعت ۱۱:۳۳ صبح، تقریباً سه ساعت و نیم بود. این زمان کوتاه، شدت بحران و آسیبپذیری شدید سازه را نشان میدهد.
۶. آیا قبل از حادثه آتش سوزی پلاسکو هشداری در مورد ایمنی ساختمان داده شده بود؟
بله، قبل از حادثه آتش سوزی پلاسکو، هشدارهای متعددی در مورد ایمنی ساختمان داده شده بود. سازمان آتشنشانی و شهرداری بارها در مورد وضعیت ناایمن ساختمان اخطاریههای رسمی صادر کرده بودند که متاسفانه نادیده گرفته شده بودند.
۷. تکاندهندهترین لحظه آتش سوزی پلاسکو کدام بود؟
تکاندهندهترین لحظه آتش سوزی پلاسکو، فروریختن کامل و عمودی برج در حدود ساعت ۱۱:۳۰ صبح بود. این لحظه که به صورت زنده نیز از برخی شبکههای تلویزیونی پخش شد و منجر به شهادت آتشنشانان گرفتار در ساختمان گردید، در حافظه جمعی ایرانیان حک شد.
۸. مهمترین درسی که از روز آتش سوزی پلاسکو میتوان گرفت چیست؟
مهمترین درسی که از روز آتش سوزی پلاسکو میتوان گرفت، لزوم تغییر نگرش از مدیریت واکنشی بحران به سمت یک رویکرد جامع و پیشگیرانه در مدیریت ریسک است. این فاجعه نشان داد که بیتوجهی به هشدارهای ایمنی و عدم سرمایهگذاری در زیرساختهای ایمن، عواقب جبرانناپذیری به همراه دارد.